De uit Weert afkomstige Bruno Werz speurt al sinds de jaren tachtig naar De Haarlem. De maritiem archeoloog staat op het punt zijn levenswerk te bekronen. Als hij de resten van het eeuwenoude VOC-schip vindt, zal dat veel stof doen opwaaien. Want het Zuid-Afrika zoals we dat nu kennen met kleurlingen, zwarte en blanke mensen had zonder het stranden van het Nederlandse handelsschip misschien nooit bestaan. Hierover schreef hij het boek ‘The Haarlem Shipwreck (1647). The Origins of Cape Town’.
Door Wesley Hegge
Het klinkt als een spannend jongensboek: speuren naar een VOC-schip dat in 1647 voor de kust van Zuid-Afrika aan lager wal is geraakt. Zeker als een ‘schatkaart’ de weg moet leiden naar het scheepswrak. “De kaart heb ik zelf samengesteld en is een combinatie van moderne en historische kaarten en andere informatie”, zegt Bruno. Glunderend tikt hij met zijn wijsvinger op het papier. “Hier moeten de resten liggen, ongeveer drie tot vijf meter verborgen in het zand.”
Indiana Jones op zoek naar wrakken
We spreken Bruno op één van de zeldzame momenten dat hij in Europa is. De reden van zijn bezoek is het 35-jarig jubileum van het bergen van de Mary Rose, een Engels oorlogsschip uit de zestiende eeuw, waar hij bij betrokken is geweest. Je zou hem een moderne Indiana Jones kunnen noemen. In tegenstelling tot de filmpersonage zoekt Bruno niet op het land, maar in zee. De archeoloog haalde in de jaren negentig twee VOC-wrakken boven water: de Waddinxveen en de Oosterland.
Het zijn stuk voor stuk bijzondere ontdekkingen. Maar de trofee waar hij al dertig jaar op jaagt – deze keer niet met duikpak maar graafmachine – is De Haarlem. “Die kwam ik op het spoor toen ik nog maar net in Zuid-Afrika woonde. Ik kreeg een telefoontje van een vrouw die op het strand hout had gevonden. Ze vroeg zich af of het van De Haarlem zou kunnen zijn.”
Bruno begon informatie te verzamelen en kwam erachter dat het schip een essentiële rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het land. Het is de historische waarde die de opgraving interessant maakt.
De Haarlem
De Haarlem was een handelsschip en vertrok in 1647 vanuit Batavia (het huidige Jakarta in Indonesië) naar Amsterdam. Toen het in de Tafelbaai, een natuurlijke inham waar Kaapstad over uitkijkt, aankwam om vers drinkwater en groenten in te slaan, sloeg het noodlot toe. Het schip raakte aan lager wal, kwam vast te zitten en zonk in het zand steeds verder naar beneden. Een deel van de bemanning kon met andere schepen mee terug naar Nederland. De rest van de bemanning verliet met knikkende knieën het schip om een overlevingskamp te bouwen.
“Ze waren bang, want ze wisten niet hoe de Afrikanen zouden reageren op een groep van 62 blanken”, legt Bruno uit. “Tot dan toe ontaarde het weinige contact tussen Europeanen en de inheemse bevolking meestal in conflicten. Maar wat gebeurde er? De gestrande bemanning werd welkom geheten door de Afrikanen. Voor het eerst werden er vriendschappelijke contacten aangeknoopt tussen Europeanen en Afrikanen.”
Kaapstad
Terug in Amsterdam bracht de bemanning verslag uit aan de VOC, die op dat moment naarstig op zoek was naar een verversingsstation in Afrika. Door de aanwezigheid van vruchtbare grond, schoon water én de vriendelijke houding van de lokale bevolking, stichtte VOC-koopman Jan Riebeeck op die plek een nieuwe post. Het verversingsstation groeide uit tot Kaapstad; de ‘moederstad’ van Zuid-Afrika.
Bruno concludeert: “Als De Haarlem niet voor de kust was vergaan, was het land misschien nooit gekoloniseerd en een mix van blank en zwart geworden. Want door de komst van de Nederlanders ontstonden er niet alleen vriendschappelijke relaties, maar trouwde men ook met elkaar. Het werd een multiculturele en multiraciale samenleving. Zuid-Afrika wordt daarom ook wel de ‘Rainbow Nation’ genoemd. Vanwege de gevarieerdheid van mensen met verschillende achtergronden en huidskleuren. Dat is allemaal voortgekomen uit wederzijdse vriendschap.”
Crowdfunding
Momenteel is Bruno druk bezig de laatste vergunning te verkrijgen om de opgraving uit te voeren. De gemeente Kaapstad is eigenaar van de grond waar het wrak ligt en heeft al toestemmig verleend, op bepaalde voorwaarden. “Ik heb een sponsor voor de graafmachine, maar de chauffeur en brandstof moeten betaald worden. Bovendien ben ik verplicht om een milieu-inspecteur en een Health and Safety Inspector in te huren. Daarom ben ik nog op zoek naar 7000 euro. Als er lezers zijn die het project interessant vinden en een donatie zouden willen doen, is dat van harte welkom (www.gofundme.com/haarlem1647).”
Bruno geeft ruiterlijk toe dat het hem ontbreekt aan zakelijke capaciteiten. “Ik ben een archeoloog, geen zakenman. Alle tijd die ik heb, besteed ik aan het onderzoek.” Als alles rond komt, gaat dit jaar de schop de grond in. “CNN heeft al toegezegd dat wanneer er wat wordt gevonden, ze direct naar Kaapstad vliegen. Dan wordt het project wereldnieuws en wil iedereen er deel van uitmaken.”
